Het is ondertussen twee jaar geleden sinds de coronacrisis toesloeg. Veel mensen hebben vanop afstand afscheid moeten nemen van hun geliefden, wat rouwen nog moeilijker heeft gemaakt. Johan Terryn sprak erover met lotgenoten in de podcastreeks Het Uur Blauw.
Tijdens de eerste lockdown verloor Johan Terryn (acteur, columnist en coach) zijn vader. Het was een tijdsgewricht waarin afscheid nemen van een geliefde moeilijker verliep dan anders, waarin afstand primeerde. Terryn besloot daarom met lotgenoten te wandelen om te reflecteren over rouw, een uur voor zonsopgang. Dat resulteerde in twaalf verhalen in de podcast Het Uur Blauw. Het dertiende verhaal vertelt Terryn nog tot volgend jaar op het podium.
Hoe kreeg u het idee om aan het project Het Uur Blauw te beginnen?
“Er was geen plan, het was een project waar ik zelf in grootse desolaatheid aan ben begonnen. Op een bepaald moment overleed mijn vader. Een week later moest ik een column schrijven voor Radio 1. Het was midden in de eerste lockdown en er was geen enkele verbinding met andere mensen. Ik voelde me heel alleen en dat heb ik gecommuniceerd op de radio. Er zijn veel mensen op beginnen reageren. Mijn mailbox werd overspoeld met verhalen van mensen die iets soortgelijk hadden meegemaakt. Er kwam een soort deelbeweging op gang. Ik kwam op het idee om een podcast te maken. Uitgeverij Lannoo had me daarna gevraagd of ik er geen boek over wou schrijven. Maar eerst heb ik er nog een theatervoorstelling van gemaakt.”
Wat zegt rouwen over de liefde volgens u?
“Dat is een diepe vraag en tegelijk een beetje de conclusie van heel mijn project van Het Uur Blauw. Het is natuurlijk zo dat rouwen pijn doet omdat de liefde opeens weg lijkt te zijn. Maar dat is niet zo, alleen is er iets veranderd in de manier waarop je liefde kunt delen en beleven. Door mijn gesprekken ben ik erachter gekomen dat rouwen een vorm is van liefde. Als je het wegduwt, dan duw je ook de liefde weg. Dat is ook de conclusie van mijn voorstellingen en telkens is het publiek even van slag, terwijl het eigenlijk zo’n simpel idee is. Als je weet dat rouwen een vorm is van liefde, waarom zou je dan willen dat het stopt? Dat is het resultaat van mijn zoektocht.”
Eigenlijk is het niet erg om te rouwen?
“We zijn nogal geconditioneerd geraakt om dat rouwproces zo kort en bevattelijk mogelijk te maken. Het woord ‘rouwproces’ alleen al is een heel raar concept, alsof het iets is wat moet worden afgehandeld binnen een bepaalde tijd. Ik heb het een ‘rouwavontuur’ genoemd, omdat het voor mij echt een avontuur was door met die mensen te spreken, door te ontdekken wat dat voor hen was en linken te leggen met wat dat voor mij was. Rouwen is namelijk een individueel gebeuren en tegelijk heel universeel. Je moet een beetje op exploratie gaan om je gevoelens een plaats te geven. Ik ben op zoek gegaan naar hoe ik een andere vorm kon geven aan de liefde die ik gewend was, zodat ik die opnieuw in de toekomst zou kunnen beleven maar op een andere manier.”
Dat is een andere kijk op rouw dan theorieën zoals The Five Stages of Grief, wat vindt u daarvan?
“The Five Stages of Grief is een theorie uit de jaren 60 die intussen een beetje achterhaald is. Maar ik heb mij niet bezig gehouden met theorie. Ik heb mij ook niet ingelezen. Ik heb mij puur gefocust op het emotionele, op de ervaring van het rouwen. Daarin heb ik mensen bevraagd maar mijn werk is niet theoretisch. Het is echt een ervaringsdeskundig werk. Ik ben aan de slag gegaan met mijn ervaring en de ervaringen van mensen die het aan mij hebben verteld. Het is bij mij vanuit een intuïtieve golf ontstaan.”
“De liefde is niet weg, er verandert alleen iets in de manier waarop je liefde kunt delen en beleven”
Als u nu terugkijkt op de podcast, heeft dat een invloed gehad op uw eigen verwerkingsproces? Is het bijvoorbeeld zwaarder of lichter geworden?
“De podcast is mijn rouwavontuur geweest. Ik werd er niet zwaarmoediger van. Het voelde misschien net lichter, omdat ik ben te weten gekomen dat rouw over delen gaat. Als ik mijn verdriet met mensen deel, dan gaan mensen dat een beetje meedragen zodat het een stuk lichter wordt voor mij. Maar dan bots je soms op beperkingen die wij hebben in onze samenleving om daar een plaats aan te geven. Mensen willen wel meeleven met u maar al snel vragen ze zich ook af waarom het nog altijd niet verwerkt is. Ze zeggen dan dat je het moet verwerken en een plaats moet geven. Dat zijn van die vage begrippen waar je niet van weet wat ze nu eigenlijk inhouden. We zijn ook te gericht op een snel herstel. In se gaat het niet over verdriet doen voorbijgaan, het verdriet zal altijd voor een stukje blijven. Het zal wel zachter worden en minder overweldigend. Als ik nog verdrietig word, dan beschouw ik dat als een cadeautje omdat ik dan voel wat het voor mij betekent.”
Wat uw vader voor u heeft betekend?
“Ja, en dat is eigenlijk fantastisch dat je dat nog altijd kunt blijven voelen. Die ontroering en het verdriet worden op den duur een soort cadeautje. In het begin was dat natuurlijk niet zo. Nu voel ik de liefde terug door helemaal geraakt te worden door die emoties.”
Het is ondertussen al twee jaar geleden sinds de coronacrisis toesloeg. Denkt u dat iemand verliezen tijdens de coronacrisis het rouwproces, of het rouwavontuur, bemoeilijkt heeft?
“Daar ben ik zeker van. Op de begrafenis van mijn vader waren we met vijftien. We zaten anderhalve meter uit elkaar. We mochten elkaar niet vastpakken, wat het allerlastigste is. Elkaar niet kunnen aanraken, niet nabij kunnen zijn, geen koffietafel mogen geven achteraf, dat heeft natuurlijk een impact gehad. Ik heb gelukkig nog afscheid mogen nemen van mijn vader toen hij stervende was. Sommige mensen konden zelfs dat niet doen. En dat is toch een belangrijk moment om het verwerkingsproces op gang te brengen, om te aanvaarden dat het zo is. Ik heb een e-mail gekregen van iemand die niet de kans heeft gekregen om afscheid te nemen van haar moeder vijftig jaar geleden. Ze vroeg zich af of haar rouwproces eigenlijk al begonnen was. Zonder de mogelijkheid om het einde onder ogen te zien, om erbij te zijn en om dat afscheid een vorm te geven, heeft het rouwen natuurlijk ontzettend verzwaard. Ik denk dat we onszelf later nog gaan afvragen hoe het mogelijk is geweest dat we niet hebben gezien dat dat niet menselijk was om mensen dat te ontzeggen.”
Denkt u dat nabijheid een van de belangrijkste elementen is van een goed afscheid?
“Het allerbelangrijkste. Je kunt niet delen zonder die nabijheid. Na de begrafenis van mijn vader heb ik mijn moeder acht weken niet mogen zien omdat ze in een woonzorgcentrum woont. Acht weken. En de eerste keer dat ik haar mocht zien, was door een raam. Het eerste contact met mijn moeder na het overlijden van mijn vader was op drie meter afstand van elkaar. Ik ben daar niet kwaad over, maar ik vraag me wel af hoe het mogelijk is dat we mensen dat hebben ontzegd. Wreed vind ik dat.”
U heeft een audiowandeling gecreëerd op basis van de podcast, voor wie is die bestemd?
“Ja, ik kreeg zoveel vragen van mensen om te wandelen. Dat was natuurlijk niet mogelijk, dus heb ik iets gemaakt waardoor mensen een doe-het-zelf-wandeling kunnen maken. Enerzijds is het een spiritueel en filosofisch moment waarbij de luisteraar vragen en gedachten krijgt aangereikt. Anderzijds kan het ook een ritueel zijn door vroeg op te staan en de zon te zien opkomen. Je hebt dan voor de zon opkomt tijd gespendeerd door na te denken en door nabij te zijn met de overledene. En als je goed kiest waar je die wandeling maakt en een prachtige zonsopgang kunt zien, dan is dat het mooiste wat je kunt meemaken.”
Geschreven door Elina Volodchenko