Plasticpandemie: wegwerpverpakkingen van restaurants zijn een nachtmerrie voor de planeet

^©Unsplash

Afhaalmaaltijden die restaurants aanbieden in de coronapandemie mogen geen aanleiding zijn om blind te worden voor de groeiende plastic afvalberg.

_{Opinie - Klimaat} 

Sinds de wereld op zijn kop staat, worden er allerlei oplossingen uitgeschud als uit een strooibus poedersuiker. Zo krijgt de bittere realiteit een vluchtig laagje zoete hoop. Voor de restaurants die hun deuren moesten sluiten, werden afhaal- en bezorgmaaltijden de reddingsboei. Hierbij grepen de meeste uitbaters naar de pasklare oplossingen die de markt te bieden heeft: plasticfolies, potjes, bekertjes, schaaltjes en dekseltjes. Allemaal verpakkingen om slechts een keer te gebruiken.

Aan de smogvrije horizon tekende het nieuwe afvalprobleem zich al snel af. Volgens de eerste schattingen is de hoeveelheid afval van plastic wegwerpverpakkingen sinds de pandemie met 30 procent toegenomen. Daarvan is bijna de helft voedselverpakking.

Voor de pandemie waren de plastic-cijfers al om van te duizelen: jaarlijks wordt 310 miljoen ton plastic geproduceerd. Een derde daarvan komt rechtstreeks in het milieu terecht. Slechts vijf procent van alle plasticafval wordt succesvol gerecycleerd. Ook het horrorverhaal van de plastic soep gaat gewoon door. Tien miljoen ton plastic spoelt jaarlijks in zee, dat is een vuilniskar vol met plastic per minuut. Met de nieuwe instroom van mondmaskers en wegwerpverpakkingen wordt de uitdaging om de plasticvervuiling te bestrijden enorm. 

De coronapandemie lijkt de plasticindustrie alleen maar te stimuleren

Bijna alle plastics zijn gemaakt van fossiele brandstoffen. In het begin van de pandemie kelderden de olieprijzen en werd het goedkoper om nieuwe kunststoffen uit fossiele brandstoffen te produceren dan om ze te recycleren. Door het prijsverschil is zelfs de vraag naar gerecycleerd plastic gedaald. De olie-industrie greep daarbij de kans om haar plasticproductie fors op te drijven. 

Niet alleen de prijs, maar ook de gezondheidscrisis zelf veroorzaakte de snelle toename van plasticafval. Het leek opeens of meer plastic verantwoord was om ons te beschermen tegen corona. Ondanks het feit dat het virus langer overleeft op plastic dan op andere oppervlakken, nemen we aan dat wegwerpartikelen veiliger zijn dan herbruikbare. 

De ecoversies van wegwerpproducten zijn (nog) geen oplossing voor de plasticpandemie

Ondertussen worden we ook nog eens voor de gek gehouden met oplossingen die geen oplossing zijn. We zetten onze hoop maar wat graag op een gamma van bioplasticzakjes, composteerbare vezelschaaltjes en kartonnen koffiebekertjes. Sommige restaurants kiezen voor deze ecolook om dranken en maaltijden voor take away te verpakken. Hoewel het recyclagepotentieel van deze verpakkingen enorm is, worden zij nauwelijks effectief gecomposteerd of gerecycleerd. Als ze niet goed aan de bron worden gesorteerd, komen ze  terecht op de stortplaats, in de verbrandingsoven of als microplastics in zee. In de praktijk is plasticrecyclage voorlopig nog een mythe. Dat heeft natuurlijk een technische verklaring.

De recyclagemythe van ecologische verpakkingen

De ecoversie van een kartonnen beker heeft een coating van was in plaats van polyethyleen. Niet alleen wordt dat onderscheid niet gemaakt bij de afvalsortering, karton en coating zijn ook maar moeilijk van elkaar te scheiden. Het eventuele gerecycleerde materiaal is daardoor altijd minderwaardig. Meestal belanden deze verpakkingen dan ook gewoon bij het restafval.

Ook bij bioplastics is afvalscheiding het grootste probleem. Als bioplastic en fossiel plastic samen worden gerecycleerd, raakt het hele recyclaat vervuild en onstabiel. Bovendien kunnen niet alle bioplastics vanzelf composteren, omdat de plantaardige polymeren niet afbreken op lage temperaturen. Ook bij suikerrietbakjes is dit het geval. Wanneer die materialen dan terechtkomen in de compostbak of in de oceaan, worden dit evengoed vervuilende microplastics.  

Als consument kan je met deze alternatieve verpakkingen enkel vluchtig je geweten sussen. De inspanningen als restaurant zijn meer windowdressing om een hippe schijn van ecologisch en sociaal verantwoord ondernemen hoog te houden. Een kwalijk effect van de compost- en recyclagemythe is dat we ongestoord en achteloos plastic blijven kopen en weggooien.  

Of het nu een ecologische verpakking of een klassieke wegwerpverpakking is, afval blijft afval. Het probleem zit immers ingebakken in het doel van het product: een wegwerpverpakking voor eenmalig gebruik. Als we het plasticprobleem bij de wortel willen aanpakken, moeten we in de eerste plaats de wegwerpcultuur aanpakken. Het beste afval is eenvoudigweg geen afval.  

^{Kies zelf resoluut voor zero waste. ©Unsplash}

Kies zelf resoluut voor zero waste

Natuurlijk kan je in plaats van je zoveelste afhaalmaaltijd te bestellen, ook wat meer zelf koken, je kinderen leren koken of je thermos vullen met je eigen koffie. Zo kom je minder coronakilo’s aan en kan je veel geld uitsparen. Geniet van warm porselein, helder glas en echt bestek. Dat zijn dingen die je kan bijhouden voor de rest van je leven.  

Kies bij afhaalmaaltijen vastberaden voor zero waste en vraag om je eigen recipiënten te mogen gebruiken. Of wees selectief en ga alleen naar restaurants die hun maaltijden wel in duurzame verpakkingen aanbieden. Ook dat is een manier om restaurants te doen nadenken over manieren om te overleven zonder de afvalberg te vergroten. Omgekeerd kunnen restaurants hun klanten ook zelf aanmoedigen om eigen materiaal mee te brengen, door dat bijvoorbeeld zichtbaar te afficheren.  

Tot zover de kleine stapjes die we zelf kunnen ondernemen om het gebruik van wegwerpverpakkingen in restaurants te verminderen. Tot zover ook de mythe dat een betere wereld begint bij jezelf.

Maak werk van statiegeld en een lokale circulaire economie voor take away 

Bij afhaalmaaltijden in de buurt moeten we duurzame verpakkingen zoals glazen flessen en bokalen zonder veel moeite kunnen inzetten met een lokale logistieke keten. Restaurants zitten hiervoor in een bevoorrechte positie. In plaats van afhankelijk te zijn van fossiele kunststofverpakkingen, kunnen ze ook werk maken een circulaire lokale economie met statiegeld en herbruikbare verpakkingen. 

Een restaurant kan gewoon zelf statiegeld vragen voor de verpakkingen. Omdat de klant dan telkens weer naar hetzelfde restaurant moet gaan, heeft de praktische uitvoering hiervan wel zijn beperkingen. Het wordt interessanter van zodra verschillende horecazaken in dezelfde buurt een dergelijk systeem samen organiseren. Door groepsaankopen te doen van herbruikbare verpakkingen met statiegeld, kan de klant met dezelfde retourverpakking terecht in de verschillende restaurants in de buurt. Ook deliveryplatforms kunnen die kans grijpen om een systeem in te voeren met retourverpakkingen en statiegeld. Dit is een recept voor een duurzame en circulaire lokale economie. 

Stap resoluut af van fossiele plastics en voer een sterker beleid

Met al die persoonlijke en lokale initiatieven is er natuurlijk nog geen globale oplossing voor de plasticficatie van de planeet. “If we all do a little, we’ll only achieve a little”, zei natuurwetenschapper David MacKay over de grote en gedurfde stappen die nodig zijn voor een duurzame energietransitie. Met fossiele plastics is het zoals met de fossiele brandstoffen. De grote veranderingen zullen er alleen kunnen komen wanneer het beleid afgesteld wordt op de toekomst van onze samenleving als geheel in plaats van op het voortbestaan van de grote petrochemische bedrijven die onze toekomst blijven gijzelen. 

Een begin van een ambitieus plan kwam er met de Europese plasticstrategie die voorschrijft dat tegen 2030 alle kunststofverpakkingen herbruikbaar of recycleerbaar moeten zijn. Lidstaten moeten de bijbehorende richtlijn voor plastics voor eenmalig gebruik (Single Use Plastic Directive, SUPD) dit jaar nog in nationale wetten opnemen. Maar de fossiele plasticsector en sommige lidstaten grijpen de coronapandemie aan om deze deadline vooruit te schuiven. Hiermee dreigt de uitdaging om de plasticvervuiling te overwinnen, terug naar af te gaan. 

Er is meer dan ooit overheidsbeleid nodig om resoluut af te stappen van de fossiele kunststofindustrie en om van bioplastics de nieuwe norm te maken. Bioplastics kunnen in principe alle fossiele plastictoepassingen vervangen.  Op dit moment behouden de petroplastics nog ruim voorsprong dankzij hun schaalvoordeel en hun uitgebreide infrastructuur van pijpleidingen en tankers. Voor bioplastics zouden we voor productie en verwerking juist moeten inzetten op de kleinere keten.

Ook nu de wereld op zijn kop staat, moeten we de plasticvervuiling te lijf blijven gaan. Dat lukt niet door meer plastics te produceren en achteloos weg te werpen alsof we tien planeten hebben. Door weg te gooien, geven we het idee op dat we nog iets hebben om voor te zorgen. We moeten juist blijven investeren in een circulaire economie van hergebruik en recyclage. Als samenleving zullen we die veerkrachtige houding in de toekomst nog hard nodig hebben.

_{door Annabel Meuleman}